Gezondheid als gevoel!

Laatst zat ik met mijn gezin aan de avondmaaltijd. Op het menu stond: verse snijboontjes, gekookte aardappeltjes, een gemengde salade en zalm uit de oven. Na een paar happen vroeg mijn zoontje (12 jaren jong): “Is dit eten gezond”? Ik reageerde direct en heel enthousiast en zei: “Ja zeker…..”, waarop hij antwoordde: “Wat is daar dan zo gezond aan?”

De discussie die toen ontstond over de begrippen gezond en gezondheid was van een zeer hoog (jeugdjournaal)niveau en de strekking ervan wil ik jullie niet onthouden en vormde de basis voor het schrijven van dit artikel.

We kennen allemaal de uitspraken: “een appel is gezond” en “snoep is ongezond”. Iedereen zal dergelijke uitspraken wel eens hebben gedaan. Zo zijn talloze begrippen, door een ieder afzonderlijk, te plaatsen in het kader gezond of ongezond; biologische biefstuk is gezond en bitterballen zijn ongezond. Sporten is gezond en bankhangen is ongezond. Roken en alcohol zijn ongezond. Sauna is gezond. De lucht in de bergen en in het bos is gezond, de lucht langs de snelweg is ongezond. Sommige sandalen zijn gezond (welke marketing-genie heeft de term gezondheidssandalen toch verzonnen?). En wat te zeggen van een gezondheidsbril en een gezondheidskussen?

Laat ik bij het begin beginnen. Volgens het woordenboek van ‘van Dale’ betekent gezond: lichamelijk in orde, niet ziek. In relatie tot een appel of een saunabezoek is dat best een vreemde betekenis, een appel is gezond dus een appel is lichamelijk in orde, niet ziek…..!?

Wat is dan de definitie van gezondheid? De experts op dat gebied, samengebracht in de World Health Organization (WHO), zeggen: “gezondheid is een toestand van lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek”. Oftewel gezondheid is meer dan niet-ziek zijn. Het heeft alles met welzijn te maken. Natuurlijk welzijn op lichamelijk niveau, maar zeer zeker ook je geestelijk welbevinden, onder andere als onderdeel van een fijne sociale omgeving.

Welzijn is de vertaling van een gevoel en dit is per definitie individueel en dus subjectief. Het wordt immers alleen gevoeld en vertaald door jou. Iemand anders zou een heel ander gevoel kunnen hebben bij dezelfde toestand. Ieder mens voelt zelf of hij zich gezond voelt of niet. Ook heeft ieder mens andere maatstaven voor een goede gezondheid. Iemand met een handicap kan zich toch heel gezond voelen, terwijl iemand zonder aandoening zich niet gezond zou kunnen voelen, omdat deze persoon zich niet zo lekker voelt. Gezondheid is dus een heel breed begrip.

Hoe worden de begrippen gezond en ongezond nu meestal gebruikt in de spreektaal? Spreken we allemaal wel dezelfde taal? Als ik zo de bovenstaande uitspraken en definitie eens bekijk dan lijkt het alsof alles waar je (logischerwijs, algemeen aangenomen of bewezen) denkt ziek van te worden het stempel ongezond krijgt. Of andersom geredeneerd, dat alles waarvan men denkt dat je daar niet ziek van wordt, gezond is.

Het beste voorbeeld van deze laatste stelling is natuurlijk roken. Van roken is algemeen wel bekend dat het een grote risicofactor is voor het krijgen van longkanker (en o.a. blaaskanker!) en dat maakt roken per definitie ongezond. Maar is niet-roken dan gezond? Roken doet afbreuk aan de gezondheid, maar voegt niet-roken dan iets toe aan de gezondheid? Wel ten opzichte van wel-roken, maar in zichzelf niet. En stel dat je 1 sigaret rookt per dag. Is dat dan ongezond? En 3 of 8? Of een pakje per dag? Waar ligt de grens en waarom? Stel dat je stopt met die 10 sigaretten per dag en je wordt daar heel gestrest van. Is dat dan gezond? Is het roken van die 10 sigaretten dan ongezond? Kortom, een interessante discussie, die een appel niet direct gezond maakt.

Als je geen of heel weinig vitamines binnen krijgt kun je daar last van krijgen. Denk onder andere aan scheurbuik (vitamine C tekort), nachtblindheid (vitamine A tekort) en een vorm van bloedarmoede (vitamine B12  tekort). Een vitaminetekort heeft dus negatieve gevolgen voor de gezondheid en dat tekort zou je dus ongezond kunnen noemen. Zijn (veel) vitamines dan gezond? Wel ten opzichte van vitaminetekorten, maar in zichzelf niet. Volgens de verkopers van vitaminepreparaten natuurlijk wel.

Is een appel gezond? Bijna iedereen zal deze vraag waarschijnlijk met ‘ja’ beantwoorden. Maar wat is er dan gezond aan een appel? Als antwoord wordt dan meestal gegeven: het bevat natuurlijke suikers, vitamines en vezels en dus zou het gezond zijn. Is die appel nog steeds gezond als je je voorraad vitamines en vezels voor die dag al binnen hebt? Of is veel of meer dan juist wel gezond? Of is het dan gewoon lekker of staat het je dan tegen? En wat kun je zeggen van een appel die is bespoten met allerlei chemische stoffen.

Een aantal collega’s en ondergetekende hebben de vrijdag omgedoopt tot ‘patatdag’. Lekker één keer in de week jezelf te buiten gaan aan een patatje met wat andere lekkernijen van de snackbar. Ongezond? Nee joh, gewoon lekker voor een keer en dus gezond! Je zal maar in Afrika wonen en niet te eten hebben, maar alleen op vrijdag komt er een snack-kar op de markt, op de Serengeti-vlakte, dan is dat fastfood echt niet zo ongezond hoor.

Het is dus allemaal relatief. Iets zal dus in zichzelf niet ongezond of gezond zijn. Het heeft alles met context, beleving en overtuigingen te maken.

Voor sommige mensen is melk gezond. Het zou goed zijn voor je botten en daarom aan de gezondheidskant worden geplaatst. Wat nu als deze overtuiging achterhaald zou worden en er zou blijken dat er zoveel metalen en pesticiden in melk en andere zuivelproducten zitten dat je er onvruchtbaar van zou kunnen worden (dit was een uitkomst uit recent onderzoek). Hoe zou je het dan labelen? En als je melk en kaas echter toch onweerstaanbaar lekker vindt? En wat zou het met je doen als je dat nooit meer mag eten en drinken? Zou je je daar goed bij voelen of rot? En wat voor effect heeft dat op je gezondheid?

Is sporten gezond? Midas Dekkers, de bekendste Nederlandse bioloog, werkt  in zijn boek ‘Lichamelijke Oefening’, vanuit zijn eigen afkeer voor sport, toe naar de overigens interessante en wijze conclusie: het is belangrijk om een fysiek actieve leefstijl te hebben. Sporten mag daarbij maar moet niet. Sporten en bewegen is een vorm van gedrag. De hiervoor getrokken conclusie maakt sporten op zich geen gezondheidsbevorderend gedrag, maar bewegen wel. Vind je sporten leuk en gezond, dan moet je dat lekker doen, vooral op een leuke, gezonde manier. Vind je sporten niet leuk, niet doen dan (dan is het hartstikke ongezond), maar blijf dan wel in beweging.

Gezondheid heeft heel veel met leefstijl te maken (sommige vormen van ziek-zijn vanzelfsprekend niet). Leefstijl is een multifactorieel bepaald begrip. Bij een gezonde leefstijl spelen heel veel factoren een rol. Zo kun je je veel fitter gaan voelen door te stoppen met roken, door te minderen met alcohol, door 20 kilo gewicht te verliezen, door te bewegen/sporten, door te letten op wat je eet en op de hoeveelheden voedsel die je eet, door op een, voor jezelf, fijne manier in het leven te staan, door op een handige manier, bij het leven horende, tegenslagen het hoofd te bieden, door jezelf en de ander (zoals jezelf) lief te hebben en door zin te geven aan je leven. Op je voeding letten met allerlei gebakjes in je hoofd is niet handig. Sigaretten roken vervangen door sigaren roken ook niet. Sporten tegen heug en meug eveneens. Het rotgevoel dat dit opwekt kan zeker ongezonde gevolgen hebben.

De discussie wat wel of niet gezond is, is eindeloos. Waarom? Zoveel mensen, zoveel meningen. Gezondheid is een gevoel!